Bazı takıntılarımıza da yanlış olarak tik adını versek de, gerçek tik tanımı farklıdır. En çok göz kırpma tikini bilsek de, tikler çok çeşitlidir ve tik bozuklukları adı altında tedavi gerektirirler.
Tikler motor ya da vokal kasların istemsiz kasılmaları sonucu ortaya çıkan; ani, aralıklı, tekrarlayıcı, ritmik olmayan istemsiz hareketlerdir. Motor tikler; göz kırpma, baş sallama, omuz silkme gibi basit hareketler olabildiği gibi birçok istemsiz hareketin aynı anda ortaya çıktığı kompleks tikler de olabilir. Vokal tikler de benzer şekilde; basit boğaz temizleme sesinden karmaşık sesler çıkarmaya, çeşitli konuşma bozukluklarından koprolaliye (küfür etme) kadar değişkenlik gösterebilir.
Tiklerin oluşma nedenleri: Gelip geçici tiklerin oluşmasında daha çok çevresel etkenler ve stres suçlanırken, kronik motor tik ve Tourtte Sendromun’nun etyolojisinde genetik, nörobiyolojik-nörokimyasal ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.
– Genetik Faktörler: Aile ve ikiz çalışmaları bir geçişi, ailesel yatkınlığı düşündürmektedir.
– Nörobiyolojik ve nörokimyasal Faktörler: Tourtte Sendromu ve onunla bağlantılı hastalıklarda beynin belli bir bölgesindeki (bazal ganglion) bozukluklar suçlanmaktadır.
– Yapılan çeşitli çalışmalar sonucu tik bozukluklarında beyinde salgılanan maddelerden dopamin başta olmak üzere noradrenalin ve seratonin sistem bozukluklarını gösteren bulgular elde edilmiştir.
– Psikolojik Faktörler: Yapılan çalışmalar ve klinik izlemler tiklerin stres yaratan çeşitli durumlardan sonra açığa çıkabildiğini göstermiştir. Ayrıca aile ve çevre tarafından tikler için yapılan uyarılar ve cezalandırmalar tiklerde artışa neden olabilmektedir.
Genel toplumda görülme sıklığı %1-2ʼdir. Genellikle erkek çocuklarında daha fazla görülüp, erkek/kız oranı 2:1ʼdir. Tik bozuklukları her yaşta görülebilmekle beraber, 7-11 yaşları arasında başlama sıktır. Irk ve sosyo-ekonomik durumuyla tik bozukluğu arasında ilişki saptanmamıştır.
Tik Çeşitleri
– Gelip geçici tik bozukluğu: Tek ya da birden fazla motor veya vokal tikle karakterize bir sorundur. Tikler en az dört haftadır olan ancak bir yıldan uzun sürmeyen, hemen her gün gözlenebilen, artmalar-azalmalar gösteren basit tiklerdir.
– Kronik motor ya da vokal tik bozukluğu: Tek ya da birden fazla motor veya vokal tikle karakterize bir sorundur. Hastalık sırasında zaman zaman vokal ve motor tikler birlikte bulunabilir. Bir yıldan daha uzun sürmesi, 3 aydan daha uzun süre tiklerin olmadığı bir dönemin olmaması gerekir. Daha çok baş, boyun ve üst ekstremitelerede görülür.
– Gilles de la tourette bozukluğu: Zaman içinde artma ve azalmalar gösteren, çoğul motor ve vokal tiklerle karakterize kronik bir hastalıktır. Genellikle vokal tikler motor tiklerden daha sonra ortaya çıkar. Vokal tikler boğaz temizleme, burun çekme gibi basit tiklerdir. Koprolali (küfür etme) gibi kompleks tikler nadir görülür. Motor tikler basit tikler olabileceği gibi, kompleks tikler de olabilir. Genellikle tikler sayılamayacak kadar sıktır. Ortalama başlama yaşı 7-10’dur.Görülme oranı %0.05-%1 olarak bulunmuştur. Dışardan peş peşe yapılan garip hareketler ve sesler olarak algılandığından rahatsız edici olurlar. Çocuk, bir yandan okulda ve evde yapmaması için uyarılırken, bir yandan da niçin yaptığına ilişkin sorulara yanıt vermek zorunda kalır. Ayrıca dikkat eksikliği hiper aktivite bozukluğu bu sorunla sıkça birlikte olur. Belirtiler zaman içinde azalıp, çoğalabilir. Tiklerin bir kısmı kaybolup, yerlerine yenileri oluşabilir. Ergenlik başında tikler en yoğun dönemindedir. Ergenlik sonrası bir iyileşme görülebilir. Ama bazen yaşam boyu süren, yaşamı, ilişkileri etkileyen bir sorun haline de gelebilir.
Sonucu ne olur ve ne yapılmalı?
Tik bozukluklarının gidişi genellikle iyidir. Erişkin döneme geçilirken kaybolur ya da şiddetleri azalır. Birlikte gelişimsel bir bozukluğun veya kronik fiziksel hastalığın bulunması, yetersiz aile desteği, gidişi olumsuz etkilemektedir. Tik bozukluklarının tedavisi destekleyici girişimler ve ilaç tedavisi olarak iki bölümde değerlendirilebilir.
– Destekleyici Tedavi: Gelip geçici tikler bir yıldan daha az sürerek genellikle kendiliğinden geçerler. Ancak aile, okul ve arkadaşlar tarafından çocuğun tiklerinin istemli olduğuna ait şüpheler vardır. Tikler zaman zaman kısa süreler için hasta tarafından denetlenebilir. Ama bu durumun yaratacağı stres nedeniyle denetimi takiben tiklerde artış olabilir. Çevreye ve aileye bunun hastalık olduğu, denetiminin olanaklı olmadığı anlatılmalıdır. Ayrıca yapılacak uyarıların, cezalandırmaların tiklerde artışa neden olacağı da söylenmelidir. Televizyon seyrederken, sıkıldığında ya da dikkatini bir yere odakladığında tiklerin daha belirgin olabileceği açıklanmalıdır. Okulla bağlantı kurulması, özellikle vokal tikleri olan çocuklarda okul uyumu ve başarısı için çok önemlidir.
– İlaç tedavisi her zaman gerekmeyebilir. Ancak yaşam kalitesinin bozulduğu, okul, ev, iş ve sosyal yaşamın etkilendiği dönemlerde ilaç tedavisi uygun olur. İlaç tedavisi psikiyatr tarafında dikkatlice seçilip, kontrol altında sürdürülür.
