Engelman J.B, Capra CM, Noussair C, Berns GS tarafından yazılmış bir makale okudum: Uzmanlardan alınan finansal görüşler, riskli finansal karar verme yükünü bireylerden alır. Ülkemizde uzmana danışma konusunda gittikçe oturan bir gelenek olsa da sağlıktan ekonomiye her konuda daha çok yakınlarımızın, komşuların sözlerini dinlemeyi yeğliyoruz. Uzmanları dinlemeyi öğrendik ama güven duyma konusuna henüz geçemedik. Her konuda uzmana danışma kriz anlarında artıyor. Bu ekonomik krizler için de geçerlidir. Çünkü kriz dönemleri belirsizliğin arttığı dönemlerdir. Belirsizlik kararsızlığı, kararsızlık ise yardım arayışını getirir. Amaç; artan riski azaltmak, belirsizliği biraz netleştirmeye çalışmaktır.
Yazarlar bu tür dönemler için bir araştırma yaparak, uzmandan alınan öğütlerin oluşturduğu nöral (sinirsel) değişiklikleri değerlendirmişler. Araştırma; katılımcılarının belirsiz şartlar altında finansal kararlar aldıkları ve bir finans uzmanının görüşlerine uymak veya uymamak konusunda özgür bırakıldıkları bir durumda, uzmanlardan alınan görüşün nörobiyolojik temeli işlevsel manyetik rezonan görüntüleme (fMRI) ile değerlendirilmiş. Bireyler belirli bir ödeme ve bir piyango arasında finansal kararlar alırken, fMRI uygulanmıştır. Kararlar iki farklı durumda verilmiştir. Birinci durumda, bir finans uzmanının görüşü belirtilirken, diğerinde belirtilmemiştir. Öneriler, uzman bir ekonomistin yapılacak seçim konusundaki bir görüşünü içermiştir. Bu görüşün yetkinliği, belirtilen önerinin kararları etkileme olasılığını yükseltecek biçimde arttırılmaya çalışılmıştır. Uzman görüşünün, bireyin karar verme sürecini etkileyebileceği birkaç olası mekanizma bulunmaktadır. Araştırmada şu sorulara yanıt aranmış. 1) Uzman görüşü bireylerin kararlarını etkilemekte midir? 2) Uzmandan alınan görüşle ilişkili olarak beyinde gözlenen uyarılmaların örüntüsü nedir? 3) Bireylerin uzmanın görüşlerine uyduğu ve uymadığı durumlarda, beyinde gözlenen uyarılmalar arasında bir fark bulunmakta mıdır? 4) Mesajın alınması, bir karar verildiği zaman yapılan değerlendirmelerle ilişkili beyin bölgelerinde uyarılma örüntülerini değiştirmekte midir?
İlginç Sonuçlar
Davranışsal sonuçlar, uzman görüşünün davranışı anlamlı olarak etkilediğini göstermiş. Uzman görüşüne uyumun etkilerini değerlendirebilmek için, katılımcıların bu görüşe uydukları ve uymadıkları durumlardaki beyin kan akımı oksijen seviyeleri değerlendirilmiştir. Katılımcılar bağımsız olarak hareket ettikleri ve uzman görüşüne uymadıkları zaman, kaygıyı gösteren bölgelerde artışlar saptanmış. Aynı zamanda araştırmaya katılanların, uzman görüşünün yokluğunda değerlendirme mekanizmalarının yaygın olarak kullanıldığını ve uzman görüşü elde edildiğinde karar verme yükünden feragat edildiğini göstermektedir. Uzman bir ekonomist tarafından verilen finansal önerilerin riskli durumlarda değerlendirme mekanizmalarının uyarılmasında azalma görülmüş.
Özet olarak; belirsiz şartlar altında karar verirken, uzman bir ekonomist tarafından belirtilen görüşlerin hem davranışsal hem de beyindeki yanıtlarda anlamlı değişikliğe neden olduğu gösterilmiş. Araştırmayı yapanların son yorumu, bu sonuçlara göre uzman görüşü almanın en büyük etkisinin riskli karar sürecinde bireyin sorumluluğunu almak olduğu şeklinde olmuş.
Zor kararlar alırken birilerine danışmak, onların önerilerini almak insanı rahatlatır. Ama birçok kişiye fikrini sorup, yine bildiği gibi davranmak hiç az değildir. Aynı şekilde uzmanlığı ne olursa olsun, hatta o konuda uzman olmadığı bilinse bile bir kişiyi çok önemseyip, tüm kararlarını ona göre alan çok insan bulabiliriz. Sonuçlar iyi olduğunda kendinin ne kadar akıllı olduğu ile övünüp, kötü olduğu zamansa uzmanlara güvenmenin hata olduğunu her yerde anlatanlar da yabancımız sayılmazlar. Görülüyor ki danışma ve danışma sonrası aldığımız ekonomik kararlar birçok faktörden etkileniyor. Danışanın kişilik özelliğinden başlayıp, danışılan kişinin uzmanlığına güvene değin uzanan bir süreçten bahsediyoruz. Alınacak kararın ne kadar riskli olduğunun, yaşamımızı ne kadar etkileyeceğinin, sahip olduğumuz varlığa mı yoksa sahip olma olasılığımız olan varlığa mı ilişkin olduğunun önemi de unutulmamalıdır. Kısacası ekonomik kararlar almak, özellikle riskli dönemlerde karar vermek ciddi bir yük olabilir. Bu yükü azaltmak için danışmak, özellikle uzmanlara ve deneyimli kişilere sormak rahatlatıcı olacak, kararı kolaylaştırabilecektir. Yine de unutmayın ki kararın sonuçları en çok, hatta temel olarak sizi etkileyecektir ve tüm sorumluluk sizindir.