Zaman zaman gazeteler, televizyonlar hastalıklara ilişkin araştırmadan haberler yapıyorlar. Haberi araştırmak yerine birkaç uzman görüşü yazarlarsa yeterli olduğunu düşünüyorlar. “Görüş aldıkları uzman yeterli mi? Uzman olmak her şeyi bilmek demek mi? O kişi gerçekten o konuda uzman mı? Bir mesleğe sahip olmak sizi her konuda bilgili yapar mı?” gibi sorular onları ilgilendirmiyor. Demeç veren kişiler de söylediklerinin konuyu bilen kişiler tarafından değil, çoğunlukla konuya yabancı ve endişeli aileler tarafından okunacağını, cümle aralarında söylediklerini ayıklayamayacağını fark etmiyorlar. Fark edenlerin bir kısmı ise zaten o demeci kendi, iş dalı ya da kurumu adına çıkar sağlayacak şekilde sunuyorlar. Diğer bir kısmının ise uzmanlıklarının ne olduğu belli değil, akademik her unvanın kişiyi uzman yapmadığı ise bir gerçek. Bu kadar yanlıştan geriye, doğrulardan çok gereksiz yere endişelenen ve yanlış bilgilendirilen insanlar kalıyor. Bu hafta başında yine benzer bir haber Dikkat Eksikliği Hiperaktivite bozukluğu (DEHB) için çıktı. Biz sorumsuz sorumluları bir yana bırakalım ve hastalığı bir hatırlayalım istedim. Aşırı hareketlilik, dürtüsellik ve dikkat eksikliğinin bir arada olduğu nörogelişimsel bir bozukluktur. Bebeklikten başlayarak erişkin dönemde devam eden bir süreç izler. Her gelişim döneminde farklı bulgular gösterir. Kaygı bozukluğu, anksiyete başta olmak üzere birçok hastalıkla birlikte görülebilir. Tedavi edilmediği zaman ciddi bireysel kayıp ve sorunların yanı sıra iş, evlilik, sosyal yaşam gibi alanlarda ciddi problemlere, suç ve bağımlılık gibi toplumsal kayıplara neden olur.
YANLIŞLAR VE DOĞRULAR
Yanlış: DEHB olanlar aşırı hareketli olur.
Doğru: Dikkat eksikliği baskın tipte olanlar çok yavaş bile olabilirler.
Yanlış: DEHB zekâ sorunudur. Ya da çok zeki çocuklar hareketli olur.
Doğru: DEHB zekâ ile ilişkili değildir. Her zekâ düzeyinde olur. Hareketliliğin zekâ ile ilişkisi yoktur.
Yanlış: Çocukların DEHB olması anne babaların davranışlarından kaynaklanır.
Doğru: Anne baba tutumları sorunların kontrol edilmesine ya da artmasına neden olabilir; ama sorunu meydana getirmez. Sorun nörogelişimseldir. Ayrıca genetik yatkınlık bir nedendir.
Yanlış: Öğretmenlerin, ailelerin şikâyet ettiği her çocuğa DEHB tanısı konulmaktadır.
Doğru: DEHB tanısı şikâyetle konulmaz. Gelişim ve yaşam öyküsü, klinik muayene ile hekim tarafından tanı koydurur. Tanı testle konulmaz, ama bazı testlerle tanı desteklenir.
Yanlış: Gereğinden fazla tanı konulmaktadır.
Doğru: DEHB görülme oranı yapılan tüm çalışmalarda yaşla değişmekle birlikte ortalama %5 civarındadır. Türkiye nüfusu ve tanı alanlar değerlendirildiğinde fazla tanıdan değil, tanı konulamamış bireylerden bahsetmek gerekir.
Yanlış: DEHB tedavisi dikkat arttırıcı çalışmalarla, sporla yapılır.
Doğru: DEHB tedavisi bütüncül bir yaklaşımdır. Doktor tarafından uygun görülen ve takip edilen ilacın yanı sıra ailenin ve hastanın hastalık konusunda eğitimi, destekleyici terapiler, aktiviteler ve yöntemler birlikte uygulanmalıdır.
Yanlış: DEHB tedavisinde kullanılan ilaçlar çocukların bağımlı olmasına neden olmaktadır.
Doğru: DEHB tedavisinde kullanılan ilaçların kullanım şekli bağımlılığa neden olmaz. Aksine yapılan yüzlerce çalışma; tedavi edilmeyen DEHB’nin özellikle ergenlikle birlikte alkol-madde bağımlılığı ve suç sayılan davranışlara yönelme riskini arttırdığını göstermektedir. Hem bağımlı ergenlerde, hem de suça sürüklenen ergenlerde yapılan çalışmalarda yüksek oranda tedavi edilmemiş DEHB bulunmuştur. Erişkinlerde hapishanelerde benzer sonuçlar bulunmuş, hapiste tedaviye başlanan ve tahliye olduktan sonra devam eden kişilerin yeniden suç işleme oranlarında önemli azalmalar saptanmıştır.
Yanlış ve doğrular arttırılabilir. Ama bir kaç yanlış bir doğruyu götürmez. Doğru; dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun tanısı ve tedavisi olan bir bozukluk olması ve tanınmayıp tedavi edilmediğinde önemli kayıplara yol açtığıdır. O nedenle bu konuda konuşanlar kadar, basın, ama hepsinden daha fazla aileler ve sorunu yaşayan kişiler sorumlu olup doğru ve yanlışları ayırt etmeli, kendileri ve çocukları için doğruları araştırmalıdır.
